Sự tận tâm chắc chắn sẽ làm cho bạn được tin cậy, được mến yêu, quý phục và nghe lời.
Muốn trở thành người dũng phải rèn luyện cho mình có một lương tâm cương trực. Người có lương tâm cương trực có một sức mạnh tinh thần khó bề diễn tả được. Chính sức mạnh ấy làm cho thiên hạ mến phục họ, coi họ như người mình phải vâng lời. Nhờ sự cương trực của lương tâm người ta có danh dự, được tín nhiệm. Một lời người có lương tâm cương trực nói ra kẻ khác để ý ngay, tin ngay. Điều gì họ hứa, sẽ thi hành, kẻ xung quanh cho là chắc thật như có trái đất vậy. Trái lại, một người giàu có ý chí như Nã phá Luân, hay bặc thiệp như Roosevelt mà hay tính mưu cơ lường gạt, hay nói láo, hay làm nhiều việc gian trá, lúc nói chuyện hay nói đủ mánh lới, ra những điệu bộ thiếu tự nhiên bộc lộ một lương tâm cáo già, thì ai cũng coi nhẹ như rơm. Thiếu đức tánh gì người ta tha được chứ thiếu lương tâm người ta cho là vô giá trị. Lương tâm trong một người đóng những vai trò quan trọng. Nó nhắc nhở cho con người biết những phận sự của mình đối với bản thân, gia đình, quốc gia, nhân loại và những hành vi cao cả có thể nâng cao nhân cách của mình lên. Nó thúc giục con người chiến thắng tính ương hèn tự nhiên, thúc đẩy hành động, hướng dẫn khi lầm lạc, trì lôi lại khi ta quá khích, ủy lạo khi ta mệt mỏi vì phụng sự cho chính nghĩa, trách móc khi ta hành động nghịch lý trí và làm mồi ngon cho sức tung hoành của thú tính. Nó là giây cương kiềm hãnh tâm tình, lời nói, hành vi của ta trong mực trung dung vì trung dung là chổ của nhân đức (Virtus in médio stat). Những đặc tính của người có lương tâm cương trực tôn thờ chân lý, lẽ phải như một thứ tôn giáo. Hễ nói là nói với thành tâm. Khi cần thiết bênh vực chân lý, bênh vực người vô tội thì họ coi tiếng xấu, hình phạt, cả cái chết họ cũng coi rẻ nữa. Trong bất cứ công việc gì, họ thi hành với tất cả sự tinh tế, tất cả tận tâm. Họ không phải như con người bạc nhược, giả dối, trong xã hội thì giả hình sợ hãi uy quyền, trốn tránh cảnh sát, ở đời sau thì sợ hình phạt của Đấng Chí Công. Họ coi mặt nạ giả hình của kẻ vô lương tâm như một thứ gì đáng ghê tởm. Họ ăn nói, hành động như họ tư tưởng và biểu lộ sự cương trực một cách anh hùng. Sự chân thành nội tâm của họ được thấm nhuần trong mọi lề lối giao thiệp của họ. Đối với vấn đề tiền bạc họ sống rất thận trọng và khôn ngoan. Những mánh lới làm giàu cách đê hèn họ tránh xa. Tâm hồn họ không bị ràng buộc vào vật chất bởi sự gian tham nên những việc trộm cắp họ rất khinh chê.
Họ là người luôn tỏ ra kính trọng nhân phẩm con người. Giá trị và danh tiếng của kẻ khác không bao giờ họ dám làm hoen ố. Những lời nói, hành vi của họ đượm màu sắc tinh tế, khôn ngoan nên không bao giờ vi phạm đến thanh danh của ai. Trên đường xã giao, họ xa tránh những người thích nói hành, chỉ trích, vu cáo kẻ khác. Thanh danh của khẻ khác họ coi như của mình, nên luôn tìm cách phát triển và bênh vực cho khỏi mọi tỳ tích.
Người có lương tâm cương trực cũng kính trọng bí mật của kẻ khác. Những kế hoạch những nỗi ưu phiền, những niềm uất ức ai vì tín nhiệm giao phó cho họ, họ giữ đến xuống mồ. Trong khi bàn chuyện, họ có sự tự chủ đặc biệt về lời nói. Không bao giờ họ nhẹ dạ hay cố ý hở môi về những gì có tính chất bí mật của kẻ khác. Tôn chỉ của họ chẳng những là đức bác ái, họ giữ bí mật cho kẻ khác vì không muốn kẻ khác bị hại, mà còn là đức công bình. Dưới mắt họ, mỗi người là một nhân vị đáng kính trọng cách riêng. Cho nên vì sự tinh tế của tâm hồn họ xa tránh những lối trào phúng, những sự ngạo nghễ, những cách chơi xô đẩy nhất là những lơi nói móc, nói cạnh khóe, chua chát, chạm lòng tự ái của kẻ khác.
Người có lương tâm cương trực không bao giờ biết trốn tránh trách nhiệm cách đê hèn hay lánh nặng tìm nhẹ lúc phải cộng tác với nhiều kẻ khác. Trong họ tự nhiên có một sức mạnh tinh thần thúc đẩy họ anh dũng lãnh những phận sự nặng nề, khó nhọc, khởi sự ngay những việc đòi nhiều cố gắng, nhiều khổ lao. Trong khi thi hành phận sự gặp nỗi nhọc nhằn, chạm phải những trợ lực, họ trốn tránh, không làm lấy có, không than oán. Họ là người dám đó nhận sự khổ, đau mà vui cười tranh đấu vì phận sự, vì lý tưởng.
Con người có lương tâm cương trực là con người như thế! Bạn nên lấy làm gương mẫu cho mình. Bởi lương tâm là đặc tính của tinh thần, có khả năng phán đoán trực tiếp, tức tốc và có tính chất chỉ dạy về giá trị của những hành vi, nên nếu bạn muốn rèn đúc một lương tâm cương trực thì hãy cố gắng phán đoán cho chính đáng. Nếu bạn có lương tâm hoài nghi nghĩa là hay phán đoán hồ nghi lầm lạc; nếu bạn có lương tâm lưỡng lự, mỗi lần phán đoán thì bị các phận sự khác biệt nhau, đối lập nhau lôi kéo, ảnh hưởng làm cho khó quyết định; nếu bạn có lương sai lầm là luôn phán đoán đối nghịch với những định luật luân lý; nếu bạn có lương tâm bối rối, cứ lo sợ vì phận sự bắt buộc, vì tội lỗi, nếu bạn có những thứ lương tâm đó thì bạn hãy cấp tốc tự giải thoát, để tạo sự ngay thẳng và bình yên trong tâm hồn. Chúng là những quân thù của dũng khí đó. Chúng làm cho bạn mệt óc, phán đoán dằng co, có những quyết định “cao su”, có sự hành động mù mờ, miễn cưỡng. Đầu não của bạn lúc nào cũng bấn loạn, tiêu hao khí lực vô ích. Phải cố gắng chiến thắng chúng và tập phán đoán theo lương tri, theo sự điều khiển của trí tuệ lành mạnh, tự nhiên. Đừng có thói quen “đánh trống lãng” những điều lương tâm sửa dạy. Sự coi thường lương tâm như vậy lần lần làm cho ta không còn phán đoán theo cương trực mà chỉ phán đoán theo dục tính, theo ý muốn mù quáng mà thôi. Trong đời sống luân lý, lúc nào ta cũng phải thành thật với ta, ta phải theo tiếng lương tâm làm lành lánh dữ. Sự chân thành ấy đem áp dụng trong cuộc giáo tế xã hội, làm cho ta được người xung quanh mến phục và nhờ đó ta luôn thành công.
Trước khi dứt lời về vấn đề lương tâm cương trực, chúng tôi không thể không gởi đến bạn điều này. Là trong cuộc giao tế hằng ngày xin bạn chịu khó thi hành cách riêng lương tâm nghề nghiệp. Bạn à! Đưuọc kẻ gần gũi người quen lớn kính phục nhất là kẻ thi hành nghề nghiệp của mình với một lương tâm tinh tế khác thường. Bạn muốn cho nhân cách của mình nổi bật lên hãy “chụp” lấy bí quyết Tận Tâm. Viết đến đây chúng tôi nhớ ngay gương mẫu của một người La Mã. Cách đây gần hai mươi thế kỷ, năm 79, núi lửa Vésuse phun ra một cách rừng rợn ở tại thành Pompéi. Thiên hạ đổ xô chạy trốn sự giết hại của phún thạch. Gần núi có một người lính La Mã đứng gác. Núi lửa phun như thế nhưng anh vẫn đứng gác. Sau cùng anh bị phún thạch phủ lấp, chết cách tức tưởi đau thương. Anh chết chỉ vì trung thành với phận sự của mình nên người đời không bao giờ quên được gương anh dũng của anh. Khách du lịch ngày nay đến thành Naples vào viện bảo tàng Barbonico sẽ còn thấy đồ kỷ niệm của anh để lại là áo giáp và chiếc giáo.
Những kỷ niệm này nhắc cho ai nấy tấm gương sáng của người biết trọng lương tâm nghề nghiệp. Chúng tôi không dám khuyên bạn hành động quá anh dũng như anh lính này. Nhưng chúng tôi ước mong bạn thi hành những việc thường ngày của nghề nghiệp mình một cách chu đáo. Theo thánh Augustius những việc vẫn là nhỏ những ai làm kỹ lưỡng, chúng sẽ là đại công. Xin bạn lấy câu này làm khuôn vàng thước ngọc cho hành động của mình. Sự tận tâm chắc chắn sẽ làm cho bạn được tin cậy, được mến yêu, quý phục và nghe lời.
Trích trong tập sách RÈN NHÂN CÁCH của Hoàng Xuân Việt
Mến Thánh Giá
HUẤN LUYỆN
