Bạn hãy tỏ giá trị con người bạn ra ở chỗ luôn luôn nhẫn nại, cố gắng, trì chí để đạt chí. Những nét mặt trầm tĩnh khi thất bại, những nụ cười điểm trên môi khi đau khổ, tất cả, nói lên chân giá trị của bạn, một con người giàu ý chí và sức khỏe tinh thần.
“Hãy tạo cho đời bạn một mục đích: Nó có thể là mục đích của suốt đời bạn”.
Diderot
Biết bao người trên đời kéo dài đời sống vô vị và vô ích. Bạn thấy xung quanh nhiều lắm những người sống để mà sống. Thời gian đối với họ không có giá trị bao nhiêu. Mục đích đời sống đối với họ mờ mịt. Ngày tháng trôi qua, đời xuân họ trôi qua, tuổi già âm thầm đến. Họ có quan tâm làm gì. Rồi nay vầy mai khác cuộc sống không có một chủ định, một tương lai nào để chiếm đoạt cả. Giá họ là những người nghèo ý muốn, những người khá khá lương thiện thì còn đỡ hơn. Nhưng nếu họ là những kẻ “dọc ngang nào biết trên đầu có ai” và mang một lương tâm suy bại thì thời gian họ sống, sẽ là những trang lịch sử ghi chép ác cảm và ảnh hưởng khốc hại của họ. Sau cùng họ chết. Họ chết không để lại chút thanh danh nào.
Làm người bạn có muốn làm người như thế không? Tôi tin tưởng rằng bạn không muốn. Và vì vậy tôi xin bạn hãy sống với một lý tưởng.
Nhưng trước hết Lý tưởng là gì? Người ta có thể định nghĩa lý tưởng nhiều cách. Ở đây ta thử tìm một định nghĩa đơn giản thôi. Lý tưởng là một ý lực chứa đựng những gì hay đẹp, có sức lôi cuốn tâm hồn ta mê say chiếm đoạt nó. Nó là mộng đẹp nhất, đẹp hơn muôn ngàn mộng đẹp trong đời ta. Nó xâm chiếm con người ta tự bên trong, chỉ huy tâm tình, ý tưởng và hành động ta mạnh mẽ. Nó là lẽ sống của ta. Cuộc đời đối với ta có ý vị là nhờ nó. Trên đường thế gặp bao nhiêu thất bại, nhiều đau khổ, ưu phiền, nhờ lý tưởng ta cảm thấy niềm vui thấm thía âm thầm và do đó ta thiết tha sống, thích hoạt động. Trái lại mất lý tưởng là một hình phạt tinh thần cực kỳ cay nghiệt cho những tâm hồn cao cả. Đời họ sẽ là một chiều thu phong vũ vì họ cảm thấy hết lẽ sống. Họ thấy một khao khát dâng lên tự đáy lòng thúc đẩy đi tìm lý sống. Một khi tìm được lại là họ thấy tâm hồn phấn khởi, vui tươi, yêu đời và thích hoạt động.
Bởi giá trị của lý tưởng như vậy nên trong đời bạn phải cố gắng có nó. Thực hiện lý tưởng có ba giai đoạn chính: lập chí, trì chí và đạt chí. Ba giai đoạn ấy thu hút con người một cách toàn diện. Bao nhiêu tâm tình khao khát, bao nhiêu ý tưởng, việc làm của ta phần nhiều do ba giai đoạn ấy mà ra. Chúng làm nòng cốt cho sự sống của ta, chỉ huy đời ta và hướng dẫn ta đến một cứu cánh hoàn toàn chân thiện mỹ.
1. Lập chí
Sau những ngày sống ngây thơ vô thức, chúng ta thành nhân, bắt đầu chọn một con đường tương lai theo ý muốn, sở thích và sở năng riêng biệt của mình. Lúc còn bé phần nhiều ta bị điều khiển bởi những sức lực ngoại giới. Song khi buộc thân vào trường đời, ta thấy chính lý trí và ý chí của ta buộc chặt ta vào một tương lai mà ta cho là tốt đẹp. Tương lai ấy là một mộng đẹp, được coi là đẹp do nhiều nguyên cớ. Có khi nó là kết quả của bao nhiêu kiến thức mà ta thu lượm từ nơi gia đình, học đường, đẳng cấp và địa phương hay xã hội ta sống. Có khi do một người nào đó, một thầy giáo, hay một người bạn gặp cơ hội trình bày cho ta. Cũng có khi do công phu tìm tòi của ta nơi sách vở, do ta quan sát cuộc đời và xã hội.
Nhưng điều cốt yếu tôi muốn nói với bạn là giai đoạn đầu đời của ta là giai đoạn lập chí. Ở giai đoạn này tìm gặp được một lý tưởng, một ý lực hướng về một tương lai rực rỡ mà bạn đem lòng mến mộ và cố gắng thành đạt cho kỳ được. Đời sống con người sẽ có giá trị hay không tùy ở đó. Những ngày mà Tạo Hóa cho bạn sống ở đời này là vì lý tưởng của bạn. Sau này khi bạn chết đi, người ta sẽ đo theo lý tưởng của bạn mà đánh giá bạn. Bởi thế tôi mới nói giá trị của bạn phần lớn đều do ở lý tưởng là tôi nói hữu ý với bạn đó. Nếu bạn, là con người biết quý trọng phẩm giá làm người, biết làm cho trí tuệ và ý chí mình được siêu vượt thì bạn hãy ngay từ lúc này quan tâm đến lý tưởng.
2. Trí chí
Bạn có lý tưởng rồi. Hay lắm. Tôi chân thành hoan nghênh bạn. Nhưng có một việc đại hệ tôi muốn nói với bạn. Bạn nên biết, đồng thời với bạn, trước bạn và sau bạn có bao nhiêu người có lý tưởng, lý tưởng với tất cả ý nghĩa chân chính sâu rộng của nó. Nhưnng buồn tủi là có lý tưởng mà không phụng sự lý tưởng, hay chỉ phụng sự một thời gian thôi. Trong những lúc đầu hăng hái, gặp hoàn cảnh thuận tiện họ nồng nhiệt sống chết với lý tưởng. Sau một thời gian tranh đấu, nguồn hăng hái, nồng nhiệt thanh xuân đã chìm xuống. Nghịch cảnh dồn tới, thất bại kế tiếp nhau làm cho họ nản lòng. Sau cùng hoặc họ tranh đấu cách miễn cưỡng hoặc bỏ hẳn lý tưởng. Cuộc sống của họ sau ngày mất lý tưởng là chuỗi ngày thừa vô ích và vô vị. Nếu bạn muốn khỏi lâm vào hoàn cảnh những kẻ ấy thì hãy cố tập đức tính then chốt này là kiên chí.
Trước những nghịch cảnh, thất bại, thảm buồn hay trước những thuận cảnh, thành công, vui vẻ con người trì chí luôn luôn giữ tâm hồn điềm đạm, diện tướng trầm tĩnh và âm thầm cương quyết tiến lên. Thật ra dù sao con người có ý chí vẫn là người. Gặp những trở lực cho lý tưởng, dục tình chán nản, thất vọng nổi lên trong người, họ cũng thấy khổ và muốn đầu hàng hoàn cảnh, trở ngại chớ không phải không. Nhưng sau giây phút suy nghĩ, họ dùng ý chí đanh thép thắng tình dục. Họ cười khinh bỉ, lạnh nhạt trước khổ cảnh. Họ dìm xuống cảm tình chán nản, mắt hướng về lý tưởng cách trực tiếp anh hùng. Lý tưởng chưa thành đạt thì cuộc đời của họ coi như chưa thành công. Nhưng giá trị con người của họ biểu lộ ra do óc quả quyết và chí kiên nhẫn ấy. Ta nên nhớ rằng, phần nhiều những vĩ nhân mà nhân loại có được từ xưa đến nay đều tuộc hạng người này. Bao nhiêu vĩ công mà giá trị vượt lên thời gian và không gian đâu phải là công việc của tình cờ hay của một sớm một chiều, mà là kết quả của cố gắng, nhẫn nại, con đẻ của ý chí đanh thép được rèn luyện với thời gian lâu dài. Ý chí ấy là một bảo vật của đời họ. Có lẽ ở đời, trong một hoàn cảnh nào đó, họ phải mất tất cả, nhưng với ý chí họ sẽ dần dần xây dựng lại. Lý tưởng vì nghịch cảnh, thất bại hay ưu phiền… cũng có lúc lung lay, cũng có lúc gần đánh rơi. Nhưng ở một con người có ý chí xây dựng trên đức kiên nhẫn dẻo dai, nó sẽ thêm quật cường và dần dần thành đạt.
3. Đạt chí
Lý tưởng dã được tạo lập, đã được duy trì, nhưng mục đích của nó không phải ở mãi trong giai đoạn duy trì, tranh đấu với những mộng đẹp. Không, cái ngày cùng tận của nó là ngày nó được thành đạt. Biết bao đời xuân trẻ, sau khi ra khỏi ngưỡng cửa gia đình, đã hao mòn từ sức lực đến khí lực vì sự tìm tòi nó. Nhiều người phải trăm đắng ngàn cay vì thất bại, lao tù chỉ vì cố gắng phụng sự nó. Cái vui thích, sung sướng trong khổ nhọc hay trong hy vọng của người có lý tưởng đều căn cứ ở sự thành đạt lý tưởng. Họ cho lý tưởng không phải là ảo mộng. Mà là một thực tế, một thực tế phong phú, tốt đẹp mà còn ở kỳ thai nghén, chưa thành hình. Nhưng dầu hiện tại khổ thế nào, miễn thai nghén lý tưởng ngày nó được sinh ra như một đứa bé xinh xắn thì họ vô cùng mãn nguyện.
Ta có thể hiểu rõ điều này khi quan sát các việc làm thực tế. Một chàng nông phu thức khuya dậy sớm, dãi dầm sương, cày cuốc, bừa trục, cấy… là có gì, nếu không phải để gặt hái. Gặt hái đối với chàng là một “lý tưởng”. Cũng thế ấy, sự thỏa nguyện cho tâm hồn con người là một sự thành đạt một lý tưởng cao cả. Trước ngày hạnh phúc ấy đến, con người dầu phải bao nhiêu khổ nhọc, ưu phiền cũng vẫn có niềm khoan khoái, hy vọng sâu xa trong cõi lòng luôn hướng về lý tưởng.
Một cuộc sống có giá trị là một cuộc sống lập chí. Bạn thấy chung quanh nhiều người đi qua thời xuân cách vô ích, lắm kẻ đến tuổi già ngán đời sống và thất vọng. Tại sao? Có lạ gì đâu. Họ không lập chí. Hay may mà có chí họ không đủ nghị lực để phụng sự nên vì đó không thành công trên đường lý tưởng. Trái lại, trong lịch sử loài người bạn biết nhiều gương vĩ nhân. Cả một đời họ đem sức lực, trí lực để tôn thờ một lý tưởng cao cả. Trả lại những cố gắng, ưu phiền, thất bại họ thành đạt một vĩ công mà lịch sử loài người không có quyền quên lãng. Tên tuổi họ sống mãi với thời gian. Chắc bạn không muốn làm những con người sống gởi, ăn bám xã hội. Bạn cũng đâu muốn sống cảnh vô tị, qua ngày tháng, sau cùng chết vô danh. Tôi tin chắc bạn muốn sống cho đời bạn có một giá trị. Như vậy thì bạn hãy có một lý tưởng. Bạn hãy tranh đấu cho lý tưởng ấy, quyết tin rằng lý tưởng sẽ thành đạt. Nếu hồi đó giờ bạn sống không lý tưởng thì ít nữa hiện giờ, không muộn gì, bạn hãy tức tốc tạo cho mình một lý tưởng. Bạn có thể tìm nó nơi người khôn ngoan, bạn tốt, hay trong sách vở. Nhất là bạn hãy tìm kiếm trong trí óc bạn. Tức là tôi muốn bạn trầm niệm cân đo đời sống. Bạn hãy tự hỏi bạn sống để làm gì? Sau khi chết rồi bạn để lại cho đời cái gì? Bạn đem theo cho linh hồn cái gì?
Có lẽ một Đấng Toàn Năng nào sinh ra vạn vật, lại sinh ra bạn không có một mục đích cao cả nào ư? Khi đặt các vấn đề đó, tôi khuyên bạn nên dẹp cho êm bao nhiêu sức mạnh của thành kiến, thiên kiến, dục tình. Bạn hãy lấy lương trí nhận định chân lý. Bạn hãy lấy cái chân tâm mà yêu mến chân phúc, nó thu hút bất cứ con người nào bình tâm, bình trí tìm kiếm nó. Ngoài nhân lực ra, bạn còn vật lực ở xung quanh, bạn còn có cả thiên lực ở trên đầu bạn. Bạn hãy lợi dụng các nguồn lực ấy để tranh đấu cho lý tưởng.
Bạn hãy tỏ giá trị con người bạn ra ở chỗ luôn luôn nhẫn nại, cố gắng, trì chí để đạt chí. Những nét mặt trầm tĩnh khi thất bại, những nụ cười điểm trên môi khi đau khổ, tất cả, nói lên chân giá trị của bạn, một con người giàu ý chí và sức khỏe tinh thần.
Tóm lại, ở đời bạn phải lập chí, trì chí và đạt chí. Một đời sống vô vị, vô ích, đáng trách, đáng kết án, là một đời sống không lý tưởng. Trái lại, một đời sống thanh cao, hữu ích đáng muôn đời ca tụng. Và bạn cũng nên nhớ rằng tuy dầu giá trị cuộc đời, phần lớn là do ở chỗ đạt chí, nhưng không nên vì đó mà bạn khinh rẻ bạn hay bao nhiêu kẻ khác tranh đấu khổ đau cho lý tưởng mà không đạt chí được lại phải đoạn tuyệt với cuộc đời. Bạn hay ai đoạn tuyệt với cuộc đời trước giờ đạt chí, không mất chân giá trị làm người. Người ta chẳng đã nói điều quan hệ không phải là thành công mà là cố gắng sao.
Tôi quả quyết bạn có thể là một hiển thánh mà vẫn không cần có những thành tích, những trang sử vẻ vang cho đời. Sự thành công này không quan hệ lắm. Sự cố gắng chân thành của con người bên trong bạn, dầu dư luận ở đời không hay biết, dầu lịch sử quên nó đi, bạn hãy đinh ninh rằng có lương tâm và người công chính biết bạn. Như vậy đời sống bạn không phải là đời “bỏ đi” mà là một đời có chân giá trị trong thời gian và không gian.
Trích trong tập sách NGƯỜI DỄ THƯƠNG của Hoàng Xuân Việt
Mến Thánh Giá
KỸ NĂNG SỐNG
